Bir Filozofun Gözünden: Emek, Değer ve “Remayözcü Ne Kadar Maaş Alıyor?” Sorusu
Bir filozof olarak bir soruyla karşılaştığımda, onu yalnızca bilgi edinme aracı olarak değil, varoluşu sorgulamanın bir vesilesi olarak görürüm. “Remayözcü ne kadar maaş alıyor?” sorusu, ilk bakışta ekonomik bir merak gibi görünebilir. Ancak derinlemesine bakıldığında bu soru, insan emeğinin değerini, bilginin doğasını ve varoluşun anlamını irdeleyen üç temel felsefi alanla kesişir: etik, epistemoloji ve ontoloji.
Bu yazı, bir “maaş” sorusunun nasıl olup da insanlığın en eski meselelerinden biriyle —emeğin anlamı— iç içe geçtiğini göstermeye çalışacak.
Etik Bir Perspektiften: Emek ve Adalet
Etik felsefe, doğru ile yanlışı, adil ile adaletsizi ayırt etme çabasıdır. Bir remayözcünün —yani kumaş üzerinde dikiş hatalarını düzelten, detaylı el işçiliği yapan bir emekçinin— aldığı maaş, sadece ekonomik bir veri değildir; aynı zamanda adaletin ölçüsüdür.
Peki adil olan nedir?
Emeğin harcanan zamana mı, yaratılan değere mi yoksa toplumsal algıya mı göre belirlenmesi gerekir?
Modern toplumda ücret, piyasa koşullarınca belirlenir; oysa etik bakış açısı, “insanın emeği kutsaldır” der. Remayözcü, saatlerce aynı noktaya bakarak kusursuzluğu arar; elinin sabrı, gözünün dikkati, zihninin sürekliliğiyle üretime estetik bir bütünlük katar.
Bu durumda maaş yalnızca ekonomik değil, ahlaki bir değerdir. Çünkü ücret, emeğin hakkını teslim etmenin biçimidir.
O halde soru şu şekilde genişler:
> Bir emekçinin hakkını tam olarak ödeyebilir miyiz, yoksa her zaman bir borç mu kalır geriye?
Epistemolojik Açıdan: Bilgi, Görünmeyen Emek ve Değer Bilinci
Epistemoloji, yani bilginin doğasını inceleyen alan, bu soruyu farklı bir düzleme taşır. “Remayözcü ne kadar maaş alıyor?” sorusunu sormak, aslında bir bilgi arayışıdır. Ancak bu bilginin kendisi ne kadar doğru, ne kadar kapsamlıdır?
Birçok kişi, remayözcülüğü sadece “küçük bir iş” olarak görür. Oysa epistemolojik olarak bu, bilgi eksikliğinin sonucudur. Zanaat bilgisinin değeri, sanayi sonrası toplumda görünmez hale gelmiştir. Bir ürünün hatasız görünmesi, arkasındaki göz emeğini gizler.
Bu durumda şu soruyu sormalıyız:
> Değerin bilgisi kimde? Üreten mi bilir, tüketen mi belirler?
Remayözcünün maaşı belki istatistiklerle ölçülebilir —örneğin Türkiye’de ortalama bir remayözcü asgari ücret ile 20.000 TL arasında gelir elde eder— ama bu bilgi, emeğin nitel değerini yansıtmaz. Çünkü bilgi, anlamla birleşmediğinde sadece rakam olarak kalır.
Epistemolojik olarak bakıldığında, bir işin değeri o işin “bilinçteki yeriyle” orantılıdır. O halde remayözcünün emeğini anlamak için önce emeğin bilgisini yeniden inşa etmeliyiz.
Ontolojik Bir Yaklaşım: Varlık, Emek ve Anlam
Ontoloji, varlığın ne olduğunu sorgular. Bu bağlamda “Remayözcü kimdir?” sorusu, “Remayözcü ne kadar maaş alıyor?”dan daha temel bir sorudur. Çünkü varlık, yalnızca kazançla tanımlanamaz.
Remayözcü, kumaşın içinde hatayı ararken, aslında bir anlam arayışını da temsil eder. Her dikiş, kusursuzluğa yaklaşma çabasıdır. Heidegger’in dediği gibi, insan “varlıkla ilişki kuran bir varlıktır”; remayözcü bu ilişkiyi el emeğiyle kurar.
Burada emek, sadece ekonomik değil, ontolojik bir eylemdir — insanın dünyada yer edinme biçimidir.
> O halde, maaş bir sonucun değil, varoluşsal bir sürecin sembolü müdür?
Felsefi Denge: Emeğin Bedeli mi, Emeğin Değeri mi?
Etik, epistemoloji ve ontoloji birleştiğinde şu paradoks ortaya çıkar:
Bir remayözcünün maaşı, emeğinin değerini tam olarak ifade edemez. Çünkü değer, yalnızca maddi değil, varoluşsal bir kategoridir. Emeğin bedeli ödenebilir, ama emeğin anlamı ölçülemez.
Bu düşünce bizi şu sonuca götürür:
Remayözcünün maaşı, onun üretimdeki yerini değil, toplumun emeğe verdiği değeri yansıtır. Yani sorun maaşta değil, algıdadır.
Sonuç: Felsefi Bir Soru Olarak Emek
Bir filozof, maaş rakamlarına bakarken bile “insan olmanın bedeli nedir?” sorusunu arar. Çünkü her rakamın ardında bir yaşam, bir umut, bir alın teri vardır.
Remayözcü bize şunu hatırlatır: Kusursuzluk, sabırla dikilen bir varoluş biçimidir.
Ve belki de asıl soru şudur:
> Emek, yalnızca geçim için mi vardır, yoksa varoluşun en derin biçimi midir?
Belki cevabı bulmak için maaş bordrolarına değil, insanın emeğe yüklediği anlamlara bakmalıyız. Çünkü insan, ancak emeğini anladığında kendini de anlar.