Google’da Kitap Nasıl Okunur? Bilginin Gücü, İktidar ve Dijital Yurttaşlık Üzerine Bir Deneme
Bir kitabı nerede ve nasıl okuduğumuz, çoğu zaman ne okuduğumuz kadar politiktir. Kütüphaneye girmenin bir ayrıcalık olduğu dönemleri, kitapların yasaklandığı ya da erişimin sınırlı tutulduğu zamanları düşündüğümüzde, bugün ekranda beliren bir sayfanın ne anlama geldiğini yeniden sorgulamamız gerekir. Google’da kitap okumak ilk bakışta teknik bir mesele gibi durur: birkaç tıklama, bir arama kutusu, dijital sayfalar. Oysa biraz durup düşündüğümüzde, bu basit eylemin ardında bilgiye erişim, iktidar ilişkileri, kurumsal güç ve yurttaşlık gibi siyaset biliminin temel meseleleriyle örülü bir dünya vardır.
Bu yazı, “Google’da kitap nasıl okunur?” sorusunu yalnızca pratik bir rehber olarak değil, dijital çağda bilginin nasıl dolaşıma girdiğini ve bunun toplumsal düzeni nasıl dönüştürdüğünü irdeleyen siyasal bir tartışma olarak ele alıyor.
Google’da Kitap Okumak: Görünenden Fazlası
Google’da kitap okumak denildiğinde genellikle Google Books (Google Kitaplar) akla gelir. Bu platform, milyonlarca kitabın tamamına ya da bir kısmına dijital erişim sunar. Ancak burada kritik olan yalnızca “okuma” eylemi değil, kimin neye, ne kadar ve hangi koşullarda erişebildiği sorusudur.
Siyaset bilimi açısından bakıldığında bu durum üç temel boyut içerir:
– Bilgiye erişimin iktidarla ilişkisi
– Kurumsal aracılık ve meşruiyet
– Dijital yurttaşlık ve katılım
Bir kitabın tamamını mı görüyorsunuz, yoksa yalnızca birkaç sayfasını mı? Bu sınırı kim belirliyor? Yayıncı mı, devlet mi, yoksa küresel bir teknoloji şirketi mi?
İktidar ve Bilginin Dijitalleşmesi
Michel Foucault’nun bilgi–iktidar ilişkisi üzerine düşüncelerini hatırlamak burada anlamlıdır. Bilgi hiçbir zaman nötr değildir; üretildiği, saklandığı ve paylaşıldığı yapılarla birlikte anlam kazanır. Google gibi platformlar, bilginin dolaşımını kolaylaştırırken aynı zamanda onu belirli algoritmalar ve ticari mantıklar çerçevesinde düzenler.
Google’da kitap okurken:
– Hangi kitapların öne çıktığını
– Hangilerinin görünmez kaldığını
– Arama sonuçlarının nasıl sıralandığını
sorgulamak, siyasal bir farkındalık gerektirir. Bu noktada iktidar artık yalnızca devletlerde değil; veri merkezlerinde, algoritmalarda ve platform tasarımlarında da kendini gösterir.
Bu durum bizi rahatsız etmeli mi, yoksa bilgiye erişimin artmasını başlı başına demokratik bir kazanım olarak mı görmeliyiz?
Kurumlar, Telif ve Meşruiyet Meselesi
Google’da kitap nasıl okunur sorusu, aynı zamanda telif hakları ve kurumsal meşruiyet tartışmasını da beraberinde getirir. Google Books’un ortaya çıktığı ilk yıllarda, birçok yayınevi ve yazar bu projeye karşı dava açmıştır. Gerekçe açıktı: Bir özel şirket, kamusal bir değer olan kitabı hangi hakla dijitalleştiriyor?
Devlet mi, Şirket mi, Kamusal Alan mı?
Siyaset bilimi burada klasik bir soruyla yeniden karşılaşır: Kamusal alanı kim yönetir? Geleneksel olarak kütüphaneler devletin ya da üniversitelerin kontrolündeyken, dijital çağda bu rol büyük ölçüde teknoloji şirketlerine kaymıştır.
Bu durum şu gerilimleri doğurur:
– Kamu yararı – ticari çıkar
– Evrensel erişim – lisanslı içerik
– Şeffaflık – algoritmik kapalılık
Google’da bazı kitapların “tam görünüm”, bazılarının “sınırlı önizleme” ile sunulması, bilginin eşit dağılmadığını gösterir. Bu eşitsizlik, ekonomik olduğu kadar politiktir.
İdeolojiler ve Dijital Okuma Pratikleri
Google’da kitap okuma biçimlerimiz, farkında olmadan ideolojik tercihlerimizi de yansıtır. Hangi dilleri aradığımız, hangi kaynaklara güvendiğimiz, hangi yayınevlerini “meşru” saydığımız politik tutumlarımızla iç içedir.
Neoliberal Bilgi Düzeni mi?
Bazı eleştirmenler, Google Books’u neoliberal bilgi düzeninin bir parçası olarak görür. Bilgiye erişim vardır ama bu erişim:
– Platformun kurallarına bağlıdır
– Reklam ve veri ekonomisiyle iç içedir
– Kullanıcıyı hem okur hem “veri sağlayıcı” yapar
Bu noktada okur, pasif bir tüketici olmaktan çıkar; dijital sistemin aktif bir unsuruna dönüşür. Bu dönüşüm, yurttaşlık kavramını da yeniden düşünmemizi gerektirir.
Yurttaşlık, Katılım ve Dijital Okur
Katılım, demokrasinin temel kavramlarından biridir. Peki dijital ortamda kitap okumak bir katılım biçimi midir? Google’da kitap okuyan bir birey, kamusal tartışmaya nasıl dahil olur?
Dijital Yurttaşlık Ne Anlama Geliyor?
Dijital yurttaşlık, yalnızca çevrimiçi olmak değildir. Şunları da içerir:
– Bilgi kaynaklarını eleştirel süzgeçten geçirmek
– Farklı görüşlere erişebilmek
– Sansür ve görünmezlik mekanizmalarını fark etmek
Google’da kitap okurken yapılan her arama, aslında bir tercih beyanıdır. Bu tercihler bir araya geldiğinde, kamusal alanın dijital haritası oluşur.
Burada durup sormak gerekir: Biz bu alanın aktif öznesi miyiz, yoksa sadece yönlendirilen kullanıcılar mı?
Karşılaştırmalı Perspektif: Her Yerde Aynı mı?
Google’da kitap okuma deneyimi, ülkeden ülkeye değişir. Bazı ülkelerde telif sınırlamaları daha katıyken, bazılarında kamusal erişim daha geniştir. Bu durum, siyasal rejimlerin bilgiye bakışını yansıtır.
– Daha otoriter rejimlerde içerik kısıtlamaları artar
– Liberal demokrasilerde erişim görece daha açıktır
– Ancak her yerde algoritmik filtreler vardır
Yani mesele yalnızca rejim değil, dijital kapitalizmin küresel yapısıdır.
Sonuç Yerine: Ekrandaki Sayfadan Kamusal Alana
Google’da kitap nasıl okunur sorusu, teknik olarak birkaç cümleyle cevaplanabilir. Ama siyaset bilimi açısından bakıldığında bu soru, bilgiye erişimin kim tarafından, hangi koşullarda ve ne amaçla düzenlendiğini sorgulamamıza yol açar.
Bir kitabı ekranda okurken:
– Hangi bilgilerin bize sunulduğunu
– Hangilerinin dışarıda bırakıldığını
– Bu sınırların nasıl çizildiğini
düşünmek, dijital çağın yurttaşı olmanın bir parçasıdır.
Belki de asıl soru şudur: Bilgiye bu kadar yakınken, ona gerçekten ne kadar özgürce ulaşabiliyoruz? Ve okuduklarımız, bizi daha meşru bir kamusal tartışmanın parçası yapıyor mu, yoksa sadece sessiz bir veri akışının içinde mi tutuyor?
Bu soruların kesin cevapları yok. Ama belki de demokrasinin özü, tam olarak bu soruları sormaya devam edebilme cesaretinde yatıyordur.